V. Các trường phái và bài tập Khí công phổ biến

Sự phát triển lâu dài và ảnh hưởng từ nhiều nguồn văn hóa, triết học đã tạo nên một hệ thống Khí công vô cùng đa dạng và phong phú, với hàng nghìn môn phái và bài tập khác nhau được lưu truyền và thực hành trên thế giới. Việc phân loại chúng giúp hiểu rõ hơn về đặc điểm và mục đích của từng phương pháp.  

A. Phân loại các trường phái

Có nhiều cách để phân loại các trường phái Khí công, tùy thuộc vào tiêu chí được sử dụng.

Dựa trên nguồn gốc và mục đích chính: Đây là cách phân loại phổ biến, chia Khí công thành các dòng chính sau :  

Y gia (Khí công Y học): Nhấn mạnh vào mục tiêu phòng bệnh, chữa bệnh và dưỡng sinh, bảo vệ sức khỏe. Các phương pháp thường tập trung vào việc điều hòa chức năng Tạng Phủ, Kinh Lạc, cân bằng Khí Huyết. Ví dụ tiêu biểu bao gồm Lục Tự Quyết, Ngũ Cầm Hí, và một phần của Bát Đoạn Cẩm.  

Đạo gia (Khí công Đạo giáo): Chịu ảnh hưởng sâu sắc từ triết lý Đạo giáo, chú trọng vào việc tu luyện để đạt được sự trường sinh, hòa hợp với tự nhiên. Các phương pháp thường bao gồm cả luyện nội (tinh, khí, thần) và luyện ngoại (hình thể), gọi là "nội ngoại kiêm tu". Đạo gia nhấn mạnh việc hàm dưỡng tâm tính theo tiêu chuẩn "Chân" (chân thật, ngay thẳng). Tư thế ngồi thiền đặc trưng là "đơn bàn" (một chân đặt lên đùi chân kia). Các môn phái nổi tiếng có nguồn gốc Đạo gia bao gồm Võ Đang, Nga Mi, và Thái Cực Quyền.  

 

Phật gia (Khí công Phật giáo): Gắn liền với các pháp môn tu luyện của Phật giáo, đặc biệt là Thiền tông và Mật tông. Mục tiêu chính là tu tâm dưỡng tính, đạt đến sự giác ngộ. Phật gia nhấn mạnh vào lòng "Thiện" và "Từ bi". Phương pháp luyện tập thường tập trung vào thiền định, quán tưởng và điều hòa tâm trí. Tư thế ngồi thiền đặc trưng là "song bàn" (hai chân bắt chéo đặt lên đùi nhau theo thế hoa sen). Ví dụ bao gồm các phương pháp thiền định Phật giáo, Mật tông Tây Tạng, bài Dịch Cân Kinh (tương truyền do Đạt Ma Tổ sư sáng tạo), và Pháp Luân Công (tự nhận thuộc trường phái Phật gia).  

Võ gia (Khí công Võ thuật): Tập trung vào việc vận dụng Khí để tăng cường sức mạnh thể chất, khả năng chịu đựng đòn đánh, tốc độ phản xạ và kỹ năng chiến đấu. Các kỹ thuật thường bao gồm việc tụ khí vào các bộ phận cơ thể hoặc phát kình lực. Do tính chất đặc thù, các phương pháp này thường được giữ kín và ít khi truyền dạy rộng rãi ra công chúng.  

Nho gia (Khí công Nho giáo): Một số học giả Nho giáo xưa cũng thực hành các phương pháp luyện khí và tĩnh tọa nhằm mục đích tu dưỡng đạo đức, rèn luyện ý chí và đạt được sự minh triết.  

Dựa trên hình thức tập luyện:

Động công: Bao gồm các bài tập có sự vận động của cơ thể, các động tác di chuyển, xoay vặn, kéo giãn. Ví dụ: Bát Đoạn Cẩm, Ngũ Cầm Hí, Thái Cực Quyền.  

Tĩnh công: Bao gồm các bài tập giữ nguyên một tư thế tĩnh (thường là ngồi, đứng hoặc nằm), tập trung chủ yếu vào việc điều hòa hơi thở và tâm trí. Ví dụ: Thiền định, Tĩnh tọa hô hấp pháp.  

Dựa trên nguồn gốc và cách sử dụng Khí:

Nội khí công (Internal Qigong): Là hình thức phổ biến nhất, người tập tự thực hành các bài tập để điều hòa, tích lũy và vận hành dòng Khí bên trong cơ thể mình.  

Ngoại khí công (External Qigong): Là khả năng (được cho là) của một số Khí công sư đã luyện tập đến trình độ cao, có thể phát Khí ra bên ngoài cơ thể để tác động lên người khác nhằm mục đích chẩn đoán hoặc chữa bệnh. Cơ chế và hiệu quả của Ngoại khí công vẫn còn là chủ đề gây nhiều tranh cãi và cần được nghiên cứu thêm.

 

 

Cần lưu ý rằng sự phân loại các trường phái Khí công chỉ mang tính tương đối và thường có sự giao thoa, ảnh hưởng lẫn nhau. Ví dụ, bài Bát Đoạn Cẩm được cả Phật gia và Đạo gia sử dụng. Thái Cực Quyền vừa là một môn võ thuật, vừa là một bài Khí công dưỡng sinh hiệu quả, có nguồn gốc từ Đạo gia nhưng cũng được thực hành rộng rãi vì lợi ích sức khỏe. Bài Ngũ Cầm Hí do danh y Hoa Đà (thuộc Y gia) sáng tạo nhưng các động tác mô phỏng loài vật lại mang màu sắc triết lý tự nhiên của Đạo gia. Điều này cho thấy các trường phái không hoàn toàn tách biệt mà có sự học hỏi, kế thừa và phát triển dựa trên nền tảng chung là nguyên lý điều hòa Thân-Tức-Tâm và các học thuyết YHCT. Việc phân loại cứng nhắc có thể không phản ánh hết được sự phong phú và tính liên kết phức tạp trong thế giới Khí công.  

B. Một số bài tập/phương pháp tiêu biểu và ứng dụng

Dưới đây là một số bài tập và phương pháp Khí công phổ biến, được thực hành rộng rãi vì những lợi ích dưỡng sinh và trị liệu theo YHCT:

1. Bát Đoạn Cẩm (八段錦 - Eight Brocades):

Nguồn gốc/Đặc điểm: Là một trong những bài Khí công cổ xưa và phổ biến nhất, được cho là có nguồn gốc từ cả Phật gia và Đạo gia. Bài tập bao gồm 8 động tác (khúc) mềm mại, chậm rãi, kết hợp chặt chẽ với hơi thở sâu và sự tập trung ý niệm.  

Nguyên lý và Tác dụng YHCT: Mỗi thức tập trong Bát Đoạn Cẩm được thiết kế để tác động vào các khu vực hoặc hệ thống chức năng cụ thể trong cơ thể theo lý luận YHCT:

Thức 1 (Lưỡng thủ kình thiên lý Tam tiêu): Điều hòa chức năng của Tam tiêu (Thượng, Trung, Hạ tiêu), hệ thống quản lý sự chuyển hóa năng lượng và thủy dịch toàn thân, giúp ăn ngon, ngủ yên.  

Thức 2 (Tả hữu khai cung tựa xạ điêu): Làm mạnh gân cốt tay chân, thông kinh Đại trường, trị táo bón, đau nhức khớp.  

Thức 3 (Điều lý tỳ vị đơn cử thủ): Điều hòa chức năng Tỳ Vị, cải thiện tiêu hóa, giúp ăn ngon miệng.  

Thức 4 (Ngũ lao thất thương vọng hậu tiều): Tác động lên hệ thần kinh, tăng cường lưu thông máu lên não, giảm mệt mỏi, căng thẳng.  

Thức 5 (Dao đầu bài vĩ khứ tâm hỏa): Giúp thư giãn cột sống cổ, vai gáy, làm hạ Tâm hỏa (giảm nóng nảy, bứt rứt).  

Thức 6 (Lưỡng thủ phan túc cố thận eo): Kéo giãn cột sống lưng, lưu thông mạch Nhâm-Đốc và kinh Thận, giúp bổ Thận, mạnh eo lưng, làm mềm dẻo gân cốt.  

Thức 7 (Toàn quyền nộ mục tăng khí lực): Tăng cường khí lực toàn thân thông qua sự phối hợp tay, chân và thân mình.  

 

 

Thức 8 (Bối hậu thất điên bách bệnh tiêu): Rung động nhẹ toàn thân, kích thích các kinh mạch ở chân, giúp thông Bách mạch, tiêu trừ bệnh tật. Nhìn chung, Bát Đoạn Cẩm giúp khai thông Khí Huyết, cân bằng nội tạng, tăng cường sức khỏe toàn diện.  

Nghiên cứu hiện đại: Các nghiên cứu khoa học cũng đã ghi nhận lợi ích của Bát Đoạn Cẩm đối với việc cải thiện chất lượng cuộc sống, chất lượng giấc ngủ, khả năng giữ thăng bằng, sức mạnh cầm tay, độ linh hoạt của cột sống, điều hòa huyết áp và nhịp tim.  

2. Lục Tự Quyết (六字訣 - Six Healing Sounds):

Nguồn gốc/Đặc điểm: Là một phương pháp Khí công độc đáo thuộc Y gia , sử dụng sáu âm thanh khác nhau kết hợp với hơi thở ra để tác động và điều hòa chức năng của Ngũ Tạng và Tam Tiêu.  

Nguyên lý và Tác dụng YHCT: Nguyên tắc cơ bản là hít vào bằng mũi một cách tự nhiên, sau đó thở ra từ từ bằng miệng, đồng thời phát ra (hoặc niệm thầm trong tâm) một trong sáu âm quyết: "Suy" (嘘), "Hô" (呼), "Hư" (呵), "Ha" (嘻), "Hí" (吹), "Hu" (哂) (Lưu ý: cách viết và phát âm các chữ này có thể khác nhau đôi chút giữa các tài liệu và trường phái). Mỗi âm thanh được cho là có tần số rung động đặc biệt, tương ứng và tác động vào Khí của một Tạng Phủ hoặc hệ thống chức năng nhất định:

Suy (嘘 - Xu): Tương ứng với Can (Mộc), giúp sơ Can lý khí, thanh Can hỏa.

Hô (呼 - Hu): Tương ứng với Tỳ (Thổ), giúp kiện Tỳ ích Vị, hóa thấp trọc.

Hư (呵 - He): Tương ứng với Tâm (Hỏa), giúp thanh Tâm hỏa, an thần định chí.

Ha (嘻 - Xi): Tương ứng với Phế (Kim), giúp tuyên Phế khí, hóa đàm trọc.  

Hí (吹 - Chui): Tương ứng với Thận (Thủy), giúp bổ Thận nạp khí, cố tinh.

Hu (哂 - Shi): Tương ứng với Tam Tiêu, giúp điều hòa khí cơ toàn thân. Việc phát âm kết hợp thở ra kéo dài giúp tăng cường trao đổi chất, xoa bóp nội tạng và loại bỏ trọc khí khỏi các Tạng Phủ, từ đó điều hòa chức năng và phòng ngừa bệnh tật.  

3. Ngũ Cầm Hí (五禽戲 - Five Animals Frolics):

Nguồn gốc/Đặc điểm: Bài Khí công nổi tiếng do Thần y Hoa Đà sáng tạo , mô phỏng các tư thế, động tác và thần thái của năm loài vật: Hổ (Hùm), Hươu (Lộc), Gấu (Hùng), Khỉ (Hầu), và Chim (Điểu).  

Nguyên lý và Tác dụng YHCT: Theo lý luận Ngũ Hành, mỗi loài vật này tương ứng với một Tạng trong cơ thể: Hổ ứng với Thận (Thủy), Hươu ứng với Can (Mộc), Gấu ứng với Tỳ (Thổ), Khỉ ứng với Tâm (Hỏa), và Chim ứng với Phế (Kim). Các động tác mô phỏng của từng con vật được thiết kế để tác động chuyên biệt vào Tạng tương ứng, giúp hoạt huyết thông kinh, mạnh gân cường cốt, và điều hòa chức năng của Tạng đó. Ví dụ:  

Hổ hí (Hùm): Mạnh mẽ, uyển chuyển vùng lưng eo, giúp bổ Thận, cường eo.

Lộc hí (Hươu): Vươn cổ, xoay mình nhẹ nhàng, giúp thư Can, lợi Đởm.

Hùng hí (Gấu): Chắc chắn, trầm ổn, lắc lư vùng bụng, giúp kiện Tỳ, hòa Vị.

Hầu hí (Khỉ): Nhanh nhẹn, linh hoạt, vươn tay, co người, giúp hoạt Tâm khí, thông huyết mạch.

Điểu hí (Chim): Vươn cánh, bay lượn nhẹ nhàng, giúp tuyên Phế khí, điều hòa hô hấp. Bài tập tổng thể giúp cơ thể trở nên mềm dẻo, linh hoạt, tăng cường sức khỏe và phòng chống bệnh tật liên quan đến Ngũ Tạng.  

4. Đạo dẫn (導引 - Guiding and Stretching):

Đây là tên gọi chung cho các phương pháp dưỡng sinh cổ xưa, có từ trước cả khi thuật ngữ "Khí công" ra đời. Đặc điểm chung là sự kết hợp giữa việc "dẫn" (dẫn dắt Khí đi bằng ý niệm) và "dẫn" (kéo giãn, uốn nắn cơ thể). Các bài tập Đạo dẫn thường bao gồm các động tác vươn duỗi, xoay vặn nhẹ nhàng nhằm mục đích làm lưu thông Khí Huyết, thư giãn gân cốt, loại bỏ căng thẳng và phòng ngừa bệnh tật. Nhiều bài tập Khí công hiện đại được phát triển dựa trên nền tảng của các phương pháp Đạo dẫn cổ xưa.  

5. Các phương pháp khác: Ngoài các bài tập trên, còn rất nhiều phương pháp Khí công khác được thực hành, bao gồm:

Tĩnh tọa, Thiền định: Tập trung vào việc điều hòa tâm trí và hơi thở ở tư thế tĩnh.  

Nội dưỡng công, Cường tráng công: Các phương pháp được hệ thống hóa và phổ biến ở Trung Quốc từ giữa thế kỷ 20.  

Âm Dương Khí Công: Phương pháp điều hòa trực tiếp Khí Âm Dương qua hai mạch Nhâm Đốc.  

Khí Công Y Đạo: Trường phái kết hợp YHCT và một số phương pháp chẩn đoán hiện đại.  

Thái Cực Quyền: Vừa là võ thuật, vừa là bài Khí công động tác chậm rãi, uyển chuyển, rất phổ biến để dưỡng sinh.  

VI. Ứng dụng Khí công trong thực hành Y học cổ truyền hiện đại

Ngày nay, Khí công không chỉ tồn tại trong các ghi chép cổ xưa hay được thực hành bởi các cá nhân riêng lẻ mà còn được ứng dụng ngày càng nhiều trong hệ thống chăm sóc sức khỏe chính quy, đặc biệt là trong lĩnh vực Y học cổ truyền.

A. Tích hợp vào phác đồ điều trị

Khí công được xem là một phương pháp trị liệu không dùng thuốc quan trọng của YHCT, có thể được tích hợp vào các phác đồ điều trị theo nhiều cách khác nhau.  

Liệu pháp bổ trợ: Phổ biến nhất, Khí công được sử dụng kết hợp với các phương pháp điều trị YHCT khác như dùng thuốc thang, thuốc thành phẩm, châm cứu, xoa bóp bấm huyệt. Sự kết hợp này nhằm mục đích tăng cường hiệu quả điều trị tổng thể, giúp người bệnh phục hồi nhanh hơn và cải thiện sức khỏe bền vững. Ví dụ, trong điều trị các bệnh về xương khớp, bên cạnh việc dùng thuốc và châm cứu giảm đau, việc hướng dẫn bệnh nhân tập Khí công giúp làm mềm dẻo khớp, mạnh gân cốt và lưu thông khí huyết tại chỗ.  

Liệu pháp độc lập: Trong một số trường hợp, đặc biệt là các bệnh mạn tính nhẹ, rối loạn chức năng hoặc các vấn đề liên quan đến căng thẳng, suy nhược, Khí công có thể được sử dụng như một liệu pháp chính hoặc chủ đạo.

Cá nhân hóa điều trị: Việc lựa chọn bài tập Khí công, cường độ, tần suất và thời gian luyện tập cần được cá nhân hóa dựa trên kết quả chẩn đoán theo YHCT (phân tích Bát cương, xác định Tạng Phủ, Kinh Lạc bị bệnh) và tình trạng thể chất, tinh thần cụ thể của từng người bệnh. Thầy thuốc YHCT sẽ đưa ra chỉ định phù hợp, ví dụ: người bệnh thể Hàn thì tập các bài động công giúp sinh nhiệt, tăng cường Dương khí; người bệnh thể Hư thì tập các bài tĩnh công, thở sâu để bổ dưỡng Khí Huyết; người bệnh Can khí uất kết thì tập các bài giúp thư giãn, sơ thông khí cơ.  

Ứng dụng trong các giai đoạn bệnh: Khí công có thể được áp dụng trong cả giai đoạn phòng bệnh, điều trị và phục hồi chức năng. Trong giai đoạn phục hồi sau bệnh nặng hoặc phẫu thuật, Khí công giúp người bệnh lấy lại sức lực, cải thiện chức năng vận động và tinh thần.

Hướng dẫn chính thức: Các tài liệu hướng dẫn quy trình kỹ thuật chuyên ngành Y học cổ truyền do các cơ quan quản lý y tế ban hành (ví dụ Bộ Y tế Việt Nam) thường bao gồm các phương pháp không dùng thuốc, trong đó có thể có các kỹ thuật dưỡng sinh, xoa bóp, vận động trị liệu mang tính chất Khí công, được áp dụng tại các cơ sở khám chữa bệnh đủ điều kiện. Các khoa Phục hồi chức năng và Dưỡng sinh tại các bệnh viện YHCT cũng tích cực ứng dụng Khí công.  

B. Thực tiễn tại các cơ sở y tế

Tại Việt Nam, việc ứng dụng Khí công dưỡng sinh trong điều trị và chăm sóc sức khỏe đã trở nên khá phổ biến tại nhiều bệnh viện và khoa Y học cổ truyền trên cả nước.  Mặc dù Khí công đã được ứng dụng tương đối rộng rãi trong thực hành YHCT hiện đại, nhưng việc chuẩn hóa các bài tập, xây dựng các phác đồ điều trị chi tiết và dựa trên bằng chứng cho từng bệnh lý cụ thể, cũng như việc tích hợp sâu rộng và công nhận Khí công như một liệu pháp chính thống ngang hàng với thuốc hay châm cứu trong hệ thống y tế quốc gia vẫn còn là một quá trình đang tiếp diễn. Các tài liệu hướng dẫn chuyên môn hiện có thường tập trung chi tiết hơn vào việc sử dụng thuốc và các thủ thuật như châm cứu, trong khi hướng dẫn về Khí công còn mang tính tổng quát hơn. Điều này cho thấy tiềm năng ứng dụng của Khí công là rất lớn, nhưng đồng thời cũng đặt ra thách thức trong việc nghiên cứu, chuẩn hóa và đào tạo để Khí công có thể phát huy tối đa vai trò của mình trong hệ thống chăm sóc sức khỏe hiện đại.  

VII. Đối chiếu với nghiên cứu khoa học hiện đại

Trong những thập kỷ gần đây, cùng với sự quan tâm ngày càng tăng đối với các liệu pháp bổ sung và thay thế, Khí công (bao gồm cả các hình thức liên quan như Thái Cực Quyền) đã trở thành đối tượng của nhiều nghiên cứu khoa học trên thế giới. Các nghiên cứu này sử dụng phương pháp luận hiện đại để đánh giá khách quan các tác dụng sinh lý, tâm lý và hiệu quả lâm sàng của việc luyện tập Khí công.

A. Tác dụng sinh lý và tâm lý

Các bằng chứng từ thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (RCTs), tổng quan hệ thống (systematic reviews) và phân tích gộp (meta-analyses) cho thấy Khí công có nhiều tác động tích cực lên cả thể chất và tinh thần:

Tác dụng sinh lý:

Hệ Tim mạch: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng luyện tập Khí công có thể giúp cải thiện các chỉ số tim mạch, bao gồm hạ huyết áp ở người tăng huyết áp, điều hòa nhịp tim, và có thể cải thiện một số thông số chức năng tim. Tuy nhiên, cần lưu ý đặc biệt đối với những người có bệnh tim mạch nặng, việc luyện tập ở độ cao (nơi không khí loãng) có thể gây ảnh hưởng xấu do làm tăng gánh nặng cho tim.  

Hệ Hô hấp: Luyện tập Khí công, đặc biệt là các kỹ thuật thở sâu, có thể giúp cải thiện chức năng phổi, tăng dung tích sống và hiệu quả trao đổi khí.  

Hệ Thần kinh: Khí công được ghi nhận có tác dụng điều hòa hoạt động của hệ thần kinh thực vật, giúp giảm phản ứng căng thẳng (stress). Cơ chế có thể liên quan đến việc kích thích hệ thần kinh phó giao cảm (hệ thống nghỉ ngơi và tiêu hóa), đối trọng với hệ giao cảm (hệ thống chiến đấu hoặc bỏ chạy).  

Hệ Cơ xương khớp: Các bài tập Khí công giúp tăng cường sự linh hoạt của khớp, độ dẻo dai của gân cơ, và cải thiện khả năng giữ thăng bằng, đặc biệt hữu ích cho người cao tuổi để phòng ngừa té ngã. Tác dụng lên sức mạnh cơ bắp có thể không rõ ràng bằng các hình thức tập luyện khác và kết quả nghiên cứu còn chưa thống nhất.  

Hệ Nội tiết và Chuyển hóa: Một số nghiên cứu cho thấy Khí công có thể ảnh hưởng đến nồng độ các hormone liên quan đến stress như cortisol trong máu hoặc nước bọt, thường là theo hướng giảm.  

Tác dụng tâm lý: Đây là lĩnh vực mà hiệu quả của Khí công được ghi nhận rõ rệt và nhất quán nhất qua nhiều nghiên cứu:

Giảm căng thẳng, lo âu, trầm cảm: Hàng loạt các tổng quan hệ thống và phân tích gộp đã kết luận rằng Khí công là một can thiệp hiệu quả giúp làm giảm các triệu chứng căng thẳng, lo âu và trầm cảm ở nhiều đối tượng khác nhau, từ sinh viên đến bệnh nhân mắc bệnh mạn tính hoặc ung thư. Tuy nhiên, một nghiên cứu trên bệnh nhân ung thư phổi lại không thấy hiệu quả rõ rệt đối với lo âu , cho thấy tác dụng có thể phụ thuộc vào đối tượng và loại bài tập.  

Cải thiện chất lượng giấc ngủ: Khí công được chứng minh là có lợi trong việc cải thiện chất lượng giấc ngủ, giúp dễ ngủ hơn, ngủ sâu hơn và giảm các rối loạn giấc ngủ.  

Nâng cao chất lượng cuộc sống (QOL): Luyện tập Khí công thường xuyên giúp cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống nói chung, đặc biệt ở những người mắc bệnh mạn tính, người cao tuổi, hoặc bệnh nhân ung thư đang điều trị.  

Tăng cường chức năng nhận thức và cảm xúc: Một số bằng chứng cho thấy Khí công giúp cải thiện khả năng tập trung chú ý, tăng cường khả năng kiểm soát cảm xúc và mang lại trạng thái tinh thần thư thái, tích cực hơn.  

Nhìn chung, các nghiên cứu khoa học hiện đại đã cung cấp một lượng lớn bằng chứng ủng hộ các lợi ích sức khỏe đa dạng của việc luyện tập Khí công, đặc biệt là trong việc cải thiện sức khỏe tâm thần, giảm stress, nâng cao chất lượng giấc ngủ và cải thiện một số chức năng sinh lý quan trọng như cân bằng và linh hoạt. Mặc dù một số nghiên cứu còn hạn chế về mặt phương pháp luận (như cỡ mẫu nhỏ, thiếu nhóm đối chứng tích cực, nguy cơ sai lệch cao) , nhưng xu hướng chung từ các bằng chứng hiện có là rất tích cực, cho thấy Khí công là một phương pháp can thiệp tiềm năng và an toàn cho nhiều đối tượng.  

B. Ảnh hưởng lên hệ miễn dịch, tim mạch, thần kinh

Các nghiên cứu khoa học đã đi sâu tìm hiểu cơ chế tác động của Khí công lên các hệ thống sinh học quan trọng của cơ thể:

Hệ miễn dịch: Đây là một lĩnh vực nghiên cứu thu hút nhiều sự chú ý, đặc biệt trong bối cảnh ứng dụng Khí công hỗ trợ bệnh nhân ung thư hoặc các bệnh liên quan đến rối loạn miễn dịch. Các phát hiện chính bao gồm:

Điều hòa số lượng và chức năng tế bào miễn dịch: Nhiều nghiên cứu và tổng quan cho thấy Khí công (và Thái Cực Quyền) có thể làm tăng số lượng hoặc cải thiện chức năng của các loại tế bào miễn dịch quan trọng như bạch cầu nói chung, lymphocytes (bao gồm cả tế bào T và B), monocytes, và đặc biệt là tế bào diệt tự nhiên (Natural Killer - NK cells), là những tế bào đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu diệt tế bào ung thư và tế bào nhiễm virus. Tỷ lệ giữa các dưới nhóm tế bào T như CD4+/CD8+ cũng có thể được cải thiện.  

Điều hòa Cytokine và phản ứng viêm: Cytokine là các phân tử truyền tin điều hòa hoạt động của hệ miễn dịch. Khí công được phát hiện có khả năng ảnh hưởng đến việc sản xuất các cytokine. Một số nghiên cứu cho thấy nó có thể làm tăng tỷ lệ giữa cytokine loại 1 (như Interferon-gamma - IFNγ, thúc đẩy miễn dịch tế bào) và cytokine loại 2 (như Interleukin-10 - IL10, thiên về miễn dịch dịch thể và ức chế viêm), gợi ý một sự chuyển dịch cân bằng miễn dịch theo hướng có lợi cho việc chống lại khối u và nhiễm trùng nội bào. Các dấu ấn viêm hệ thống như Protein phản ứng C (CRP) cũng có thể được điều hòa. Tuy nhiên, tác động lên cytokine và viêm có thể phức tạp và phụ thuộc vào trạng thái ban đầu của cơ thể cũng như loại bài tập.  

Ứng dụng trong ung thư: Nhiều nghiên cứu tập trung vào bệnh nhân ung thư cho thấy việc kết hợp Khí công với các liệu pháp điều trị chuẩn (hóa trị, xạ trị) có thể giúp cải thiện chức năng miễn dịch tốt hơn so với chỉ điều trị bằng phương pháp chuẩn.  

Hệ tim mạch: Như đã nêu ở phần VII.A, Khí công tác động tích cực lên hệ tim mạch thông qua việc điều hòa huyết áp, nhịp tim và có thể cải thiện chức năng bơm máu của tim cũng như tuần hoàn ngoại vi. Cơ chế được cho là liên quan mật thiết đến tác dụng giảm căng thẳng và điều hòa hệ thần kinh thực vật của Khí công.  

Hệ thần kinh: Tác động của Khí công lên hệ thần kinh là rất rõ rệt, chủ yếu thông qua cơ chế thư giãn sâu, giảm đáp ứng stress và cải thiện trạng thái tâm lý-cảm xúc. Về mặt sinh học thần kinh, Khí công có thể ảnh hưởng đến hoạt động điện não (sóng não alpha, theta tăng lên, liên quan đến trạng thái thư giãn, thiền định), điều hòa trục Hạ đồi - Tuyến yên - Tuyến thượng thận (trục HPA) thể hiện qua việc giảm nồng độ cortisol , và quan trọng là giúp thiết lập lại sự cân bằng giữa hệ thần kinh giao cảm (kích thích) và phó giao cảm (thư giãn). Một số nghiên cứu còn gợi ý khả năng thay đổi cấu trúc và chức năng các vùng não liên quan đến chú ý, tự nhận thức và điều hòa cảm xúc sau thời gian luyện tập Khí công kéo dài, tuy nhiên cần nhiều nghiên cứu hơn để khẳng định.  

Sự tác động đồng thời lên cả ba hệ thống trụ cột là Thần kinh - Nội tiết - Miễn dịch (Neuroendocrine-Immune Axis - NEI) là một cơ chế tiềm năng giải thích cho các lợi ích sức khỏe toàn diện của Khí công. Việc Khí công giúp giảm stress (tác động thần kinh), điều hòa hormone (tác động nội tiết) và cải thiện chức năng miễn dịch (tác động miễn dịch) tạo thành một vòng tròn tích cực, giúp cơ thể chống chọi tốt hơn với bệnh tật và duy trì trạng thái cân bằng nội môi. Đây có thể xem là cầu nối quan trọng để hiểu mối liên hệ giữa các khái niệm của YHCT như "phù chính khí", "điều hòa Tạng Phủ", "cân bằng Âm Dương" với các cơ chế sinh học phân tử và tế bào được khám phá bởi khoa học hiện đại. Ví dụ, việc Khí công giúp giảm stress và điều hòa miễn dịch có thể được xem là cách diễn giải hiện đại cho tác dụng "sơ Can giải uất" (giải tỏa căng thẳng do Can khí bị dồn nén) hoặc "bổ Thận khí" (tăng cường năng lượng nền tảng, sức đề kháng) theo lý luận YHCT. Lĩnh vực nghiên cứu về mối liên hệ Thần kinh - Nội tiết - Miễn dịch trong Khí công hứa hẹn sẽ mang lại nhiều hiểu biết sâu sắc hơn trong tương lai.

C. So sánh giải thích của YHCT và Khoa học hiện đại

Việc đối chiếu giữa hai hệ thống lý luận và thực hành – YHCT và khoa học hiện đại – trong việc giải thích tác dụng của Khí công cho thấy cả những điểm tương đồng và khác biệt đáng chú ý.

Khác biệt trong ngôn ngữ và mô hình giải thích: Sự khác biệt lớn nhất nằm ở hệ thống khái niệm, ngôn ngữ và mô hình được sử dụng để giải thích cơ chế tác dụng:

YHCT: Sử dụng một hệ thống lý luận dựa trên các khái niệm triết học và quan sát tự nhiên như Khí, Huyết, Tinh, Thần, học thuyết Âm Dương, Ngũ Hành, hệ thống Tạng Phủ và Kinh Lạc. Cơ chế tác dụng được mô tả là sự điều hòa dòng chảy năng lượng (Khí), khôi phục sự cân bằng nội tại (Âm Dương), và tăng cường chức năng hài hòa của các Tạng Phủ thông qua mạng lưới Kinh Lạc. Đây là một cách tiếp cận tổng thể, chú trọng vào mối liên hệ và sự cân bằng của toàn bộ cơ thể.  

Khoa học hiện đại: Sử dụng ngôn ngữ và phương pháp của sinh học, hóa học, vật lý để mô tả các thay đổi có thể đo lường được ở cấp độ phân tử, tế bào, cơ quan và hệ thống. Cơ chế tác dụng được giải thích thông qua các thay đổi sinh hóa (hormone, chất dẫn truyền thần kinh, cytokine), thay đổi hoạt động tế bào (tế bào miễn dịch), thay đổi chức năng sinh lý (huyết áp, nhịp tim, hô hấp, hoạt động não), và các tương tác phức tạp trong hệ thống Thần kinh - Nội tiết - Miễn dịch (PNEI). Đây là một cách tiếp cận phân tích, chú trọng vào việc xác định các thành phần và cơ chế cụ thể.  

Ví dụ đối chiếu cụ thể:

Khi YHCT nói Khí công giúp "Thông kinh hoạt lạc" , khoa học hiện đại có thể liên hệ điều này với việc cải thiện tuần hoàn máu ngoại vi, tăng tưới máu mô, giảm co thắt cơ bắp, điều hòa dẫn truyền tín hiệu thần kinh cảm giác và vận động, giải phóng các chất giảm đau nội sinh (endorphin).  

Khi YHCT nói Khí công giúp "Bổ khí" , khoa học hiện đại có thể tìm thấy sự tương ứng trong việc cải thiện hiệu quả hô hấp và trao đổi oxy, tăng cường sản xuất năng lượng tế bào (ATP), điều hòa chức năng hệ miễn dịch bẩm sinh (liên quan đến Vệ khí), và cải thiện sức bền thể chất.  

Khi YHCT nói Khí công giúp "Cân bằng Âm Dương" , khoa học hiện đại có thể diễn giải điều này qua việc điều hòa và cân bằng hoạt động của hệ thần kinh tự chủ (giảm hoạt động giao cảm, tăng hoạt động phó giao cảm), điều hòa trục HPA (giảm cortisol), và cân bằng các hormone khác trong cơ thể.  

Khi YHCT nói về "Điều tâm" , khoa học hiện đại nghiên cứu các cơ chế của thiền định, pleine conscience (mindfulness), ghi nhận những thay đổi trong hoạt động sóng não (tăng sóng alpha, theta), và thậm chí cả những thay đổi về cấu trúc và chức năng ở các vùng não liên quan đến sự chú ý, tự nhận thức, và điều hòa cảm xúc.  

Mặc dù khoa học hiện đại đang ngày càng cung cấp nhiều bằng chứng khách quan cho thấy các lợi ích sức khỏe cụ thể của Khí công, tương ứng với những gì YHCT đã mô tả từ lâu, nhưng vẫn còn một khoảng cách đáng kể trong việc giải thích đầy đủ các khái niệm cốt lõi của YHCT. Bản chất thực sự của "Khí" và sự tồn tại vật lý cụ thể của hệ thống "Kinh Lạc" vẫn là những thách thức lớn đối với các phương pháp đo lường và mô hình lý thuyết của khoa học hiện tại. Các giả thuyết về trường điện từ phát ra từ cơ thể , hay vai trò của hệ thống mô liên kết như một đường dẫn truyền tín hiệu, tuy thú vị nhưng vẫn chưa đủ bằng chứng thuyết phục để được chấp nhận rộng rãi. Do đó, có thể thấy sự hội tụ giữa YHCT và khoa học hiện đại về mặt hiệu quả quan sát được của Khí công, nhưng vẫn còn sự khác biệt căn bản trong mô hình lý thuyết và ngôn ngữ dùng để giải thích cơ chế hoạt động sâu xa của nó.